Opgroeien in Nazi-Duitsland

Het is in 1929 wanneer Jaap op 7-jarige leeftijd neerstrijkt in de historische Duitse stad genaamd Heidelberg gelegen aan de rivier Neckar. Wanneer je de stad nu bezoekt zal er weinig herinneren aan de duistere rol die deze plaats in de geschiedenis van het Nazirijk heeft gespeeld. Met zijn Schloss Heidelberg die goed zichtbaar is wanneer je over de eeuwenoude brug de Altstadt inloopt doet de stad zelfs sprookjesachtig aan, een echt plaatje voor op een mooie ansichtkaart.

Zo zal de plaats er ook zeker uit gezien hebben toen Jaap deze voor het eerst zag, waarschijnlijk nog totaal onbekend met het Nazisme welke welig in aanhang begint te groeien in Duitsland maar zeker in Heidelberg.

In de stad die meerdere gerenommeerde universiteiten huisvest wordt in verhouding al voor de totale machtsovername door Adolf Hitler veel op de NSDAP gestemd. Twee jaar voordat Jaap in deze plaats komt wonen houdt Adolf Hitler voor een enthousiast publiek van vele duizenden Heidelbergers een toespraak. Het onderwerp van zijn toespraak: “Was ist Nationalsozialismus.”

Ansichtkaart jaren 30 Heidelberg. Collectie J.W. Bothe

 Vele inwoners volgen de komende jaren in het blind ondersteunen van deze ideologie getuige het stemgedrag. In 1930 stemt bijna 1/3 van de inwoners op de NSDAP en in 1933 zelfs bijna de helft van de inwoners. Het is een stuk geschiedenis welke zelfs heden ten dagen mondjesmaat online wordt verteld en op sommige pagina’s over de stad zelfs wordt weggelaten. Blijkbaar is het toch een stuk geschiedenis die zelfs nu nog voor sommigen lastig is om te duiden en te plaatsen. Het is in ieder geval een stad met een roerig verleden al ver voor de Tweede wereldoorlog waarbij de stad diverse keren is verwoest door de Fransen.

Jaap voor zijn school in Plankstadt. Collectie J.W. Bothe.

Misschien dat deze historie gecombineerd met de gevoelde vernedering door met name Frankrijk de ideale voedingsbodem werd voor het gedachtengoed van Adolf Hitler. Dat het sentiment diep zat getuigd wel uit het ontwerp van de Duitse militaire begraafplaats in Heidelberg die zo geplaatst is dat je vanuit de begraafplaats richting Frankrijk kijkt waar velen hun leven verloren.

In schril contrast met deze hang naar het nationaal socialisme lijkt de aanwezigheid van de eeuwenoude en gerenommeerde universiteit Ruprecht-Karl te staan. De universiteit, zelfs de oudste van het huidige Duitsland en opgericht in oktober 1385 na toestemming van paus Urbanus VI stond bekend om zijn expertise in geneeskunde, theologie, rechten, filosofie en vanaf 1890 natuurwetenschappen. Het is ook de stad waar Maarten Luther zijn stellingen voor het eerst in het publieke debat verdedigde. Het is dus een plek die doorspekt is met geschiedenis waarin Jaap zijn eerste stappen op Duitse bodem maakt. Uit de komende hoofdstukken zal blijken dat Jaap zelf goed zijn eigen geschiedenis en die van de eerste  Nederlandse commando’s bewaard heeft. Jaap was waarschijnlijk van bovenstaande nog niet op de hoogte toen hij zijn draai moest zien te vinden in deze totaal nieuwe wereld. In een land waar steeds meer gekozen wordt voor uitsluiting en polarisatie doorloopt Jaap de bassischool in een voorstadje van Heidelberg, Plankstadt genaamd.

 

Op een foto uit 1934 staat hij met zijn armen strak langs de zij voor zijn school, een jonge knul nog, maar zijn rechte houding en uitstraling vallen op. Op vele foto’s die volgen zul je deze karakteristieke houding dan ook herkennen, hierdoor denken wij (Sonja en ik) hem zelfs van achter te herkennen op een iconische foto waar generaal McAuliffe en kolonel Joseph Harper overleg plegen tijdens Operation Market Garden.

Generaal McAuliffe, Kolonel Sink, Kolonel Harper waarvoor Jaap tolkte. Rechts naast Harper denken wij Jaap te herkennen. Foto U.S. Army signal corps

Maar nu terug naar Heidelberg in de jaren ’30, op een foto is Jaap te zien met zijn klasgenoten tijdens een op het eerste oog sfeervolle viering van het einde van de winter. Een oude traditie waarbij na het beklimmen van de berg boven Heidelberg de meegenomen stroman wordt aangestoken. Heidelberg gelegen in een streek vol tradities die langzaam verweven worden met de nieuwe ideologie die na de verkiezingen in 1933 en de totale machtsovername door Adolf Hitler in rap tempo in de samenleving wordt gepompt. Was het eerst een zaak voor volwassenen, is er nu voor bassischolieren ook geen ontkomen meer aan. Propaganda wordt regelmatig verstopt in lesmateriaal, strips, sport en spel maar ook open en bloot. Ook Jaap zijn school zal uiteindelijk worden voorzien van diverse Nazi-memorabilia in de klas en buiten op het schoolgebouw, er is geen ontkomen aan. 

Jaap viert het einde van de winter in Heidelberg, een lokale traditie.

De gehele bevolking lijkt eensgezind in het steunen van het Nazisme, juist in een stad die zoveel Nobelprijswinnaars heeft voortgebracht en bekend staat om zijn educatie. Is er dan geen enkel tegengeluid tegen het geweld en uitsluiting van met name de Joodse bevolking? Zeker wel, de bekendste is de Nobelprijswinnaar Carl Bosch die het opnam voor zijn Joodse collega’s. Carl confronteerde Adolf Hitler in 1933 in een persoonlijke ontmoeting. Hierin maakte hij duidelijk dat door Joden uit te sluiten de wetenschap jaren zou worden teruggeworpen. Ook nam hij het op voor directe Joodse collega’s die waren ontslagen bij het mede door hem opgerichte IG Farben, een bedrijf welke ironisch genoeg na het overlijden van Carl in 1940 massaal zou profiteren van de dwangarbeid. Tussen al deze grootheden en de zich snel opvolgende gebeurtenissen, Adolf Hitler koos bijvoorbeeld in 1933 Heidelberg uit om de eerste spade in de grond te zetten voor de Autobahn richting Mannheim, zal een tiener uit Nederland niet zijn opgevallen.

Youtube film waar Hitler symbolisch de eerste spade in de grond zet voor de Autobahn tussen Heidelberg en Mannheim.

Waar praktisch het hele land in een richting holt begint Jaap net als de geleerde Carl een andere richting in te gaan, een eerste teken van standvastigheid en ik durf te stellen van buitengewone moed. De richting die hij ingaat is namelijk niet alleen tegen de stroom in, het is ook zeer tegen de wens van zijn vader in. De vader van Jaap is namelijk een fervent aanhanger van de ideologie en heeft zelfs de wens dat Jaap zich bij de Hitler-jugend aansluit hetgeen dan gelukkig nog op vrijwillige basis is. Het is de start van de vertroebeling van hun relatie die nooit meer goed zal komen, hierbij zal het ook niet helpen dat beide actief gestreden hebben aan de verschillende zijdes. 

Jaap in het midden met een van zusjes, Christina op links en zijn stiefmoeder en vader op rechts.

Dat het de vader van Jaap menens was bleek bij een bezoek vele jaren na de oorlog waarin hij nog duidelijk het gedachtengoed omarmde getuigen zijn opmerkingen. Deze periode zal voor een puber een buitengewone ingewikkelde tijd zijn geweest, de druk van zijn vader en het steeds verder oprukkende Nazisme continue voelend.

 In 1935 een jaar voor zijn vertrek uit Duitsland wordt een groot amfitheater geopend gelegen in de bergen boven Heidelberg. Volgens de overlevering op de plek waar de voorvaderen van de Germanen bij elkaar kwamen, dit zou middels opgravingen bewezen zijn. Later bleek dit niet correct te zijn zoals veel zaken tijdens het bewind. Het amfitheater wordt onder andere met hulp van studenten gebouwd en feestelijk geopend door Joseph Goebbels, ook Albert Speer zal zijn medewerking verlenen aan de realisatie. Deze Albert zal verbonden blijven met de stad, het was namelijk hier waar hij neerstreek na zijn celstraf van 20 jaar voor zijn rol tijdens de oorlog. Hij is bij velen bekend als de architect van Hitler maar op het hoogtepunt van de oorlog was hij verantwoordelijk voor de inzet van 1 miljoen van de 6 miljoen dwangarbeiders daarnaast was hij ook een van de machtigste mannen in Nazi-Duitsland. 

Tijdens zijn processen lukte het hem echter om zichzelf af te schilderen als een bijfiguur in Hitler’s entourage waardoor hij bijvoorbeeld niet op de hoogte zou zijn van de vernietigingskampen. Pas na zijn dood in 1986 kwamen er diverse documenten boven tafel waaruit bleek dat hij wel degelijk op de hoogte was en overduidelijk meewerkte zoals bij de uitbreiding van Auschwitz. Was dit tijdens de processen duidelijk geweest dan was de kans op de doodstraf groot geweest. Hij leefde echter nog vele jaren in alle rust in Heidelberg waar hij ook zijn laatste rustplaats vond.

Interview met Albert Speer waarin hij ontkent op de hoogte te zijn van de misdaden die werden begaan.

Jaap zal in 1936 het jaar dat de Olympische spelen in Berlijn plaatsvinden terugkeren naar Nederland. Het zal echter niet zijn laatste ontmoeting met de Nazi’s zijn. Ik zeg bewust Nazi’s omdat Jaap zeer zeker geen antipathie tegen de Duitsers ontwikkelde, al zou menigeen door zijn ervaringen met onze Oosterburen hiervoor begrip hebben gehad. Hij bleef namelijk altijd bevriend met zijn jeugdvriend Walther uit Plankstadt en bezocht ook zijn halfzus Martha met wie hij een goede band had regelmatig tot aan het uitbreken van de oorlog. Het was het gedachtengoed wat hij verwierp toen maar ook ver na de oorlog echter niet de Duitser. Het ging hem daarbij niet om de gewone man of vrouw maar kon zich getuige de diverse opmerkingen bij krantenartikelen opwinden over fanatieke nazi’s welke na de oorlog belangrijke functies kregen alsof er niks gebeurd was. Nu zoveel jaar later geeft de stad Heidelberg ook een klein beetje deze indruk misschien wel onbewust. De stad is namelijk nagenoeg ongeschonden de oorlog doorgekomen, de stad werd namelijk niet gebombardeerd. Het had nog anders kunnen aflopen toen de Amerikanen op het punt stonden de stad in te nemen. Gelukkig zag de Amerikaanse commandant de historische waarde van de stad in en middels onderhandelingen in samenwerking met de burgemeester besloten de Duitse troepen zich terug te trekken. De stad zou tot 2013 de thuisbasis blijven van het Amerikaanse hoofdkwartier voor Europa gevestigd op de Patton Barracks. Vernoemd naar generaal Patton die na een ongeluk in het hospitaal van Heidelberg op 21-12-1945 overleed.  Voordat de generaal noodlottig aan zijn eind komt zal hij echter vele strijdtonelen overleven net als Jaap. Jaap zal voordat hij de strijd aangaat eerst  vele andere avonturen beleven waaronder op de grote vaart, het volgende hoofdstuk in zijn leven.

Jaap met zusje Christina.

Rapport Jaap van de Volksschule Plankstadt.

Goessestraatweg 6
4421PJ Kapelle